Sanne Vink, GZ psycholoog en cognitief gedragstherapeut, is naar gebouw De Zuster in Delft gekomen om een lezing te geven met als titel: Hoogbegaafdheid versus ADHD: De overeenkomsten en verschillen.
Sanne begint haar verhaal met een uitleg van de informatieverwerking bij mensen zonder ADHD om uit te kunnen leggen wat ADHD is en waardoor de problemen bij ADHD veroorzaakt worden. Ze legde schematisch uit dat er elke minuut een overload van prikkels (alle informatie die via de vijf zintuigen naar binnen komen) op ieder mens afkomen en dat de zg. filter in de hersenen ervoor zorgt dat niet alle prikkels ook daadwerkelijk ontvangen worden. Bij een gemiddeld mens blokkeert de filter enerzijds een heel aantal van de mogelijke prikkels die via zintuigen waarneembaar zijn en anderzijds worden de prikkels die binnenkomen ook nog eens gedempt. Hierdoor blijft het aantal prikkels beperkt. Aan de informatie die wel binnenkomt kan de persoon gerichte aandacht geven (automatisch proces van de hersenen) en vervolgens tot passende actie overgaan.
Hoe het proces van prikkelverwerking werkt bij mensen zonder ADHD. De onderste pijlen staan voor alle prikkels die binnenkomen.
ADHD kent drie kernproblemen: concentratieproblemen, onrust en impulsiviteit.
Sanne legt uit dat het probleem bij ADHD ontstaat door een verstoring in de informatieverwerking (zg. extra gaten in de filter), waardoor er meer (teveel) prikkels binnenkomen in de hersenen die ook nog eens niet gedempt worden. Dit zorgt voor het kernprobleem bij ADHD, namelijk concentratieproblemen.
De hersenen doen vervolgens prima wat nodig is: van elke prikkel die binnen komt , wordt informatie opgehaald die opgeslagen ligt in het geheugen (ervaring, kennis, normen). Gezien de overweldigende hoeveelheid aan prikkels, zorgt dit voor het tweede kernprobleem bij ADHD, namelijk de onrust (zg. hyperactiviteit). Deze onrust zit in het hoofd, maar kan ook tot uiting komen in het spreken en in het lichaam (motorische onrust).
Het derde kernprobleem is impulsiviteit. Het ophalen van informatie neemt door de grote hoeveelheid aan prikkels veel meer tijd in beslag, hierdoor wordt het handelen vaak gedaan zonder de informatie die opgeslagen ligt in het geheugen mee te nemen.
De overeenkomst met HB in dit geheel is dat er ook bij hen veel meer prikkels binnenkomen, omdat er veel meer hersencapaciteit is om deze allemaal te verwerken. Dit zorgt wel voor een aantal van de uitingen die ook bij ADHD worden gesignaleerd. Het verschil is echter dat de hersenen van HB’ers de grotere hoeveelheid prikkels wel aankunnen (hogere verwerkingsdruk), waardoor er minder kenmerken ontstaan van overbelasting.
Uitingen van ADHD en hoogbegaafdheid komen op het eerste oog overeen, maar hebben een andere verklaring en worden anders ervaren. Bij beiden worden de volgende kenmerken gesignaleerd, namelijk een enorme binnenkomst aan prikkels, aandacht die alleen vastgehouden kan worden bij voldoende uitdaging, een versnelde gedachtenstroom, taken tegelijkertijd en door elkaar heen uitvoeren, snel beslissingen nemen en moeite met wachten. Het verschil is dat de prikkel- en informatieverwerking bij ADHD-ers meer problematisch uitwerkt terwijl dit bij hb-ers minder of geen probleem vormt.
Als Sanne een lijstje presenteert van symptomen van ADHD en de aanwezigen vraagt welke dingen ze herkennen als hb-gedrag, blijkt dat veel symptomen ook bij ADHD herkend worden. Diagnostiek hieromtrent wordt daardoor extra ingewikkeld. Sanne benadrukt dat het hierbij van belang is om heel concreet en expliciet uitvraag te doen en goed te observeren. Daarbij geeft ze aan dat, indien beide diagnoses van toepassing zijn, het mogelijk is na instelling op medicatie (en verminderen van de ADHD op dat moment), de hb soms een extra probleem is. Doordat prikkels wegvallen als gevolg van instelling op medicatie, slaat de verveling toe. Een lagere dosering van de medicatie kan dan soms een oplossing zijn.
Vervolgens is er tijd voor de deelnemers om zich op te splitsen en in groepjes vragen te bespreken die betrekking hebben op persoonlijke ervaring. Er zijn mensen die zich in het hoogbegaafdheidsverhaal herkennen, maar ook mensen die daarnaast ook de ADHD-verschijnselen (h)erkennen bij zichzelf.
De avond eindigt met adviezen en aanbevelingen om zo adequaat mogelijk om te kunnen gaan met de combinatie van ADHD en HB. Benadrukt wordt dat het van belang is om heel precies uit te vinden wat jij/jouw hersens nodig hebben en dit duidelijk te communiceren naar de omgeving. Voor de ADHD-er is de vraag hoe je prikkels kunt verminderen, een hoogbegaafde heeft juist meer prikkels nodig. Dat betekent bijvoorbeeld een extra andere activiteit doen tijdens bijeenkomsten die traag gaan en zorgen voor geestelijk afhaken zodat je aandachtsniveau op peil kan blijven en optimale deelname mogelijk is. Tenslotte mogen de deelnemers met een aantal casussen oefenen met het bedenken van mogelijke oplossingen.
Al met al een waardevolle avond met veel herkenning onder de deelnemers.
Op het HB-forum is een napraattopic aangemaakt.
Mw. drs. Sanne E. Vink: heeft een praktijk in Hendrik-Ido-Ambacht. Meer informatie is te vinden op www.vinkpc.nl. De PDF van deze presentatie is op te vragen via sevink@vinkpc.nl
Verslag: Hilde Cromjongh