Hoogbegaafde volwassenen en ‘leren’
Het brein van hoogbegaafde mensen slaat informatie op in ingewikkelde kennisnetwerken in het brein. Hoogbegaafde hersenen hebben een betere verwerkingscapaciteit die afwijkt van die van gemiddelde andere mensen om hen heen. Daardoor kan het gebeuren dat hoogbegaafden niet op hun plek zijn in het onderwijs en kunnen ze gedemotiveerd raken. Dit is de reden dat hoogbegaafde volwassenen bij elkaar kwamen op een avond die het IHBV als HB-café organiseerde, om te praten over het thema: Hoe leren hoogbegaafde volwassenen?
Nelleke van der Waal studeert onderwijspsychologie en is docente studiestrategieën binnen het voortgezet onderwijs. Zij leidt de avond en vertelt dat in tegenstelling tot vroeger, tegenwoordig bekend is dat het brein plastisch is en tot op hoge leeftijd in staat tot leren. Om in gesprek te raken en om het onderwerp te verkennen worden we eerst aan het werk gezet om in een woordspin op papier te zetten wat leren nou eigenlijk is. Twaalf groepen gaan aan de slag.
Bij de nabespreking blijkt hoe veelzijdig het concept ‘leren’ is. Van spannend tot saai, van gedwongen tot intrinsiek gemotiveerd, van een schoolse setting met structuur tot een autonome autodidactische ontwikkeling (zie de mindmap met alle van de afzonderlijke woordspinnen verzamelde inbreng). Ook komt naar voren dat veel mensen problemen hebben of hadden met de aanpak van leren, ze ervaren dat ze anders leren dan hun omgeving. Als je op ‘begrip’ leert, benader je leerstof anders.
We krijgen vervolgens wat technische onderbouwing van factoren die een rol spelen bij leren:
- het werkgeheugen en de lading die het aankan (‘cognitive load’),
- ‘mindset’,
- ‘need for achievement’,
- zelfconcept (‘self-efficacy’)
- leren leren
Het werkgeheugen werkt als een trechter en wordt gestuurd door motivatie. Hier wordt bepaald wat er naar het langetermijn geheugen verplaatst wordt. In je werkgeheugen kunnen zeven items verwerkt worden, ze beconcurreren elkaar om aandacht. Zorgen en stress zitten ook in die trechter en kunnen aandacht voor de andere onderwerpen ondermijnen. Hoogbegaafden hebben een goede verwerking van informatie in het werkgeheugen.
‘Mindset’ bepaalt in hoeverre je ervan overtuigd bent dat je in staat bent om nieuwe dingen te leren en te groeien op allerlei gebieden.
‘Need for achievement’ beïnvloedt ook de mate van inzet om dingen eigen te maken. Het zelfconcept dat je hebt, zorgt ervoor dat je je gaat gedragen naar het beeld dat je van jezelf hebt.
Leren leren is eigenlijk leren studeren, het toepassen van leerstrategieën.
Scholen zijn gericht op grote aantallen leerlingen tegelijk, er werd altijd vanuit gegaan dat er maar één manier van leren is. Uit de zaal komt de opmerking dat als je een onvoldoende haalt, dat er dan geconcludeerd wordt dat je niet goed geleerd hebt, maar dat er niet gekeken wordt naar dat je misschien (andere) strategieën nodig hebt.
Dwang bij leren maakt de ‘cognitive load’ heel groot en kan voor belemmeringen zorgen.
Er is een groep die uitvalt bij leren en studeren en het zelf niet op kan lossen, dit kan de basis voor een depressie vormen. Vroeger werd vooral gekeken naar gedrag (lui, onrustig), tegenwoordig wordt meer naar het kind gekeken en er is steeds meer aandacht voor hoogbegaafdheid in het onderwijs, maar het gebied van studenten en volwassenen moet nog ontgonnen worden. Goede leerstrategieën kunnen voorkomen dat mensen gaan vastlopen in een opleiding. Op de Open Universiteit heeft men sinds bijna een jaar aandacht voor hoogbegaafde studenten en waar ze tegenaan lopen. Vanuit het IHBV heeft Noks Nauta daar nu driemaal een workshop gegeven en het is te hopen dat men de aandacht verder gaat borgen. Hoogbegaafde studenten die uitvallen op de reguliere universiteit kiezen daarna nog wel eens voor de Open Universiteit. Hier zitten dus naar verhouding veel hoogbegaafden.
Op de site van de Erasmusuniversiteit staat een ‘Toolbox’ leerstrategieën, te vinden via de volgende link: http://www.boorbestuur.nl/default.asp?pg=Projecten/Talentontwikkeling/Bestellen_Toolbox&pid=250
Daarnaast deze site van de Open Universiteit aan te bevelen. Via die site kunnen ook Masterclasses gevolgd worden. Ook zeker de moeite van het nalezen waard. Voor diegenen die het Engels goed machtig zijn kan ook de volgende site interessant zijn: http://www.open.ac.uk/skillsforstudy
Wat heb je nodig om je leerdoel te bereiken?
Wat is jouw leerstijl?
Kolb onderscheidt doeners, dromers, beslissers en denkers. Via http://www.123test.nl/leerstijl kun je via een test uitvinden welke leerstijl bij jou past. Zo krijg je zicht op wat je nodig hebt om tot leren te komen.
Na de leerstijlenindeling van Kolb heeft Vermunt later een andere indeling ontwikkeld. Op internet zijn daar ook tests voor te vinden. Naar aanleiding van een HB-café over leren in 2011 (te Ede) hebben Rianne van de Ven en Noks Nauta een onderzoek gedaan naar de voorkeursleerstijlen van hoogbegaafde volwassenen. Dat artikel is te vinden op de website van het IHBV: http://www.ihbv.nl/projecten, kijk onder afgeronde projecten).
Wij krijgen een praktische opdracht om naar aanleiding van een zelfbepaald leerdoel de volgende vragen praktische invulling te geven:
- Wat gaat je eerste stap zijn om je leerweg in te slaan?
- Wanneer neem je die eerste stap?
- Wat heb je nodig om de eerste stap te nemen?
- Wie kan je daarbij steunen?
- Hoe bekrachtig je je eerste stap? (trots, beloning,..)
Feedback naar aanleiding van deze activiteit: Zorg dat niet alleen het einddoel leuk is, ook de stappen ernaartoe. Als de reis naar het einddoel niet leuk is, wil je dan wel echt dat einddoel bereiken? Bepalen of je iets doet omdat je het wil of omdat je het moet (van jezelf bv.). Vervolgens wordt ook gezegd dat de voorwaarde stellen dat het ‘leuk’ moet zijn, ook een valkuil kan zijn om leerprocessen niet in te zetten. Als eerste stap, om het laagdrempelig te maken: Begin met maar vijf minuten. Als het leuk is: toch stoppen na vijf minuten. Ook: maak jezelf niet te afhankelijk van één concrete eerste stap, zorg voor alternatieven en kies de meest kansrijke. Je kunt opdrachten misschien aanpassen aan je eigen persoonlijkheid. Je kunt je doel herformuleren, stel het niet te hoog. Is je innerlijke standaard wel reëel, mag je ook iets leren in plaats van meteen kunnen? Probeer aan te sluiten bij motivatie en passie. Werk vanuit een vraagstelling. Sta open voor leren van elkaar.
De avond wordt afgesloten met een aantal voorbeelden van mensen die wel al bezig zijn om hoogbegaafde volwassenen goed te begeleiden. Daarna gezellig naborrelen en ervaringen uitwisselen, het was een zinnige, leuke avond.
Hilde Cromjongh, Specialist in Gifted Education, coach bij faalangst en onderpresteren.
Foto’s van de avond:
