verslag
02-02-2018 HB-Café Delft: Hoogbegaafdheid, waarden en morele ontwikkeling. Bronnen voor jouw keuzes?
2 februari 2018, het eerste HB-café van 2018 in de regio Delft was uitverkocht. Deze avond introduceerde Pauline Coret Marieke van der Zee en Noks Nauta als sprekers. Noks heeft in het recente verleden cursussen ’Moreel beraad’ gegeven aan verzekeringsartsen. Nadenken over waarden geeft hen richting in een gebied waar lastige keuzes gemaakt moeten worden over bijvoorbeeld arbeidsongeschiktheid: heeft iemand recht op een arbeidsongeschiktheidsuitkering? Als je de waarden in kaart brengt die meespelen bij zo’n moeilijke beslissing, kun je de beslissing beter onderbouwen en erover communiceren.
Een waarde is een ideaal wat je nastreeft. De ethiek houdt zich bezig met afwegen tussen mogelijkheden waarbij waardes worden nagekomen of geschonden. Een vraagstuk wordt praktisch gemaakt door te vragen: wat is goed om te doen? De ethiek van nu mengt 3 stromingen binnen de ethiek, te weten.
Consequentialisme: goed doen en niet schaden. Bv bij medische vraagstukken speelt dat vaak mee: wel of niet behandelen, doet de behandeling schade?
Deontologie: welke waarde zit er in het proces van de keuze zelf. Bv wat is een rechtvaardige beslissing?
Deugdenethiek, waar bij het gaat om de persoon die een keuze maakt, is de keuze bv moedig, krachtig.
Ethisch besef vormt zich door met andere mensen om te gaan. Grofweg zijn er (volgens Lawrence Kohlberg) drie fasen van morele ontwikkeling, elk onderverdeeld in twee.
Het interessante fenomeen doet zich voor, dat mensen onder stress in verschillende fases lijken te functioneren. In het kader van de relatie met hoogbegaafdheid melden verschillende deelnemers dat zij zich herinneren, of hun kinderen herkennen in een veel snellere ontwikkeling naar universele ethische principes.
Normen (je mag, je moet) ontstaan vanuit waarden, je kunt wetten ‘gestolde waarden’ noemen. Marieke laat de deelnemers van een lange lijst met waarden kiezen voor een aantal die bij henzelf passen, waarbij de belangrijkste geturfd worden. Daarbij kwamen rechtvaardigheid, vrijheid en eerlijkheid als top-3 naar boven. Een waarde kun je bij jezelf herkennen door je af te vragen: waar word ik boos van als ik daaraan niet kan voldoen, als die waarde wordt geschonden? Vervolgens kregen deelnemers de opdracht een waarde nader te omschrijven. Wellicht verrassend, maar dat kostte meer tijd dan verwacht. Iedereen omschrijft en verstaat blijkbaar iets anders met hetzelfde woord. Dus erover praten is belangrijk om elkaar te begrijpen.
Na de pauze vragen we ons af: hoe maak je keuzes als hoogbegaafde? Vaak wordt dat lastig gevonden. De ethiek kan ons hierbij helpen, volgens de methode moreel beraad. Je gaat met elkaar praten over welke waarden voor jou belangrijk zijn, en onderzoekt of die worden gesteund of juist geschonden. De feiten, opties en je waarden per optie worden op een rijtje gezet in je analyse. De botsende waarden kunnen een moreel dilemma aanschouwelijk maken.
Dit morele dilemma kun je oplossen door jouw waardes te ontrafelen en eventueel een waarde toe te voegen aan je keuze wanneer je merkt dat je er niet uit komt. Daarmee kun je je opties bijstellen zodat de moreel gunstiger scoort. Ook kan het helpen om bij de uitvoering van je keuze extra aandacht te besteden aan bijvoorbeeld communicatie. Moreel beraad is een hulpmiddel bij dilemma’s.